Μια πρόταση για Μεταβίβαση της Οικονομικής Δύναμης στους Εργαζόμενους ως μέσο Εκδημοκρατισμού της Οικονομίας

Δ. Καραγεωργόπουλος

Του Δημήτρη Καραγεωργόπουλου

Συνδικαλιστή

Η οικονομική συμμετοχή των εργαζομένων (ΣΕ) στο κεφάλαιο αποτελεί μια δυνατότητα που επιτρέπει σε επιχειρήσεις και εργαζομένους, αλλά και στην κοινωνία συνολικά, να συμμετάσχουν περισσότερο και με καλύτερο τρόπο στον εκδημοκρατισμό της οικονομικής δραστηριότητας. Για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να ευαισθητοποιηθεί περισσότερο η κοινή γνώμη όσον αφορά το εν λόγω ζήτημα. Στόχος είναι να παρακινηθεί η πολιτεία, ώστε να επεξεργασθεί ένα γενικό πλαίσιο το οποίο να προωθεί την κοινωνική και οικονομική συνοχή της διευκολύνοντας την συμμετοχή των εργαζομένων σε διαφορετικά επίπεδα, (συμμετοχή στα κέρδη, έκδοση μετοχών εργαζομένων, πληρωμές σε προγράμματα αποταμίευσης υπέρ των εργαζομένων).

Οι επιχειρήσεις, περιλαμβανομένων ιδίως των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ), με αφορμή την τετραετή οικονομική κρίση  στο εσωτερικό της χώρας και την συρρίκνωση – εκμηδένιση του τζίρου τους, προσπαθούν να διασωθούν και να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους εκτός συνόρων. Όμως στην προσπάθεια αυτή δεν υπάρχουν βρίσκουν την αναμενόμενη ανταπόκριση από το κράτος και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η συμμετοχή των εργαζομένων μπορεί να αποτελέσει έναν από τους μηχανισμούς επιδίωξης αυτού του στόχου και ενίσχυσης, κατ’ αυτόν τον τρόπο, της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ. Ανεξαρτήτως του μεγέθους της επιχείρησης, τα μοντέλα συμμετοχής των εργαζομένων πρέπει να εφαρμόζονται σύμφωνα με τις λύσεις που επιτυγχάνονται σε επίπεδο επιχείρησης και να προστατεύουν τα δικαιώματα των εργαζομένων, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η διαφορετικότητα μεταξύ επιχειρήσεων.

Οι συνταγματικοί νομοθέτες ενώ έχουν την εντολή να θεσμοθετήσουν  τους κανόνες που θα μας οδηγήσουν σε μια νέα εποχή οικονομικής και κοινωνικής ανάταξης, ενώ δεν παρέλειψαν να κατοχυρώσουν την ισότητα των ανθρώπων μεταξύ τους, εν τούτοις παρέλειψαν να κατοχυρώσουν την οικονομική δημοκρατία και την ισότητα στην ιδιοκτησία του κεφαλαίου, πράγμα απαραίτητο για να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στους πλουσιότερους και τους φτωχότερους. Τα συντάγματα των δυτικών δημοκρατιών, ενώ υπόσχονται τη διακυβέρνηση «διά του λαού», στην πραγματικότητα περιορίζουν την έννοια της δημοκρατίας στο πολιτικό επίπεδο. Το μισό που λείπει από την έννοια της δημοκρατίας, είναι το δημοκρατικό έλλειμμα.

Η κοινωνική εξουσία αποτελείται:

α) Από την πολιτική δύναμη να δημιουργείς, ερμηνεύεις, διαχειρίζεσαι και εφαρμόζεις τους νόμους και

β) Από την οικονομική δύναμη να παράγεις αγαθά και υπηρεσίες. Το δημοκρατικό δικαίωμα της συμμετοχής όλων των πολιτών στην πολιτική διαδικασία δεν είναι πλήρες αν δεν συνοδεύεται πλήρως και ισότιμα από το δικαίωμα παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών και είσπραξης του εισοδήματος, που προέρχεται από αυτά.

Η υιοθέτηση μιας οικονομικής πολιτικής, που αναγνωρίζει σε κάθε πολίτη το δικαίωμα στην εργασία και την ταυτόχρονη συμμετοχή του στο κεφάλαιο, προβάλλει σαν εναλλακτική λύση, σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία για τη χώρα. Η αρχή της φιλοσοφίας αυτής, δοκιμασμένη μέχρι σήμερα σε 67 χώρες του κόσμου, είναι ότι δεν πρέπει να έχεις κεφάλαιο, αλλά μπορείς να  συμμετέχεις σε αυτό μέσω της εργασίας σου. Μόνο σε κάποιες αναπτυγμένες χώρες έχει εφαρμοσθεί σε 12.000 μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις με 12 περίπου εκατομμύρια εργαζόμενους και με σημαντικά αποτελέσματα. Μεταξύ αυτών είναι οι εταιρείες AVIS και XEROX, όπου το 75% των μετοχών ανήκει στους εργαζόμενους αποδίδοντας τους ένα δεύτερο καλό μισθό από τα κέρδη των επιχειρήσεων αυτών.

Κάθε έθνος εκβιομηχανισμένο ή αναπτυσσόμενο μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα χρηματοδοτικά μέσα για να επιταχύνει την οικονομική του ανάπτυξη και να δώσει οικονομική δύναμη στους πολίτες. Η λογική της συμμετοχής των εργαζομένων στο κεφάλαιο είναι η λύση που απομένει να δοκιμασθεί σε τούτη την πολύπαθη χώρα, με αυτή την πολύπαθη οικονομία. Ίσως αυτό να είναι το μοναδικό εναπομείναν πολυεργαλείο, αφενός εκδημοκρατισμού της άρρωστης – αρρωστημένης καζινοοικονομίας, αφετέρου για να μας οδηγήσει σε μια γρήγορη οικονομική ανάταξη ως χώρα και ως έθνος.

Εκατοντάδες σήμερα επιχειρήσεις που βρίσκονται σήμερα στα πρόθυρα οικονομικής χρεοκοπίας, με κίνδυνο ν’ αφήσουν πίσω τους χιλιάδες άνεργους εργαζόμενους, μπορούν να διασωθούν και να παραμείνουν ενεργές αν η διοίκηση αυτών αναληφθεί από τους εργαζόμενους, συνδυάζοντας ειδικά οικονομικά προγράμματα, με προνομιακές φορολογικές απαλλαγές σε εργαζόμενους και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που θα συμμετάσχουν στη διαδικασία εξυγίανσης.

Σήμερα, πρόσβαση στην τραπεζική πίστη δικαιούνται να έχουν μόνο εκείνοι που έχουν ήδη περιουσιακά στοιχεία, κεφάλαια και "πολιτικούς φίλους". Οι καταναλωτές δεν μπορούν να συμμετάσχουν στην παραγωγή. Η αόρατη δομή της οικονομίας (επιχειρηματίες, τραπεζίτες, εργατικά σωματεία, ιδιοκτήτες πρώτων υλών) παρουσιάζει ατέλειες που δεν επιτρέπουν την ισότιμη σχέση παραγωγών αγαθών και υπηρεσιών και καταναλωτών. Οι καταναλωτές δεν έχουν πάντοτε το απαιτούμενο εισόδημα για να αποκτήσουν όλα τα αγαθά, που θα τους επέτρεπαν να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους και ν’ αναβαθμίσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Όπως η βάση παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών μεταβάλλεται από εντάσεως εργασίας σε εντάσεως κεφαλαίου, ανάλογα πρέπει να μεταβάλλονται οι πηγές εισοδήματος των καταναλωτών.

Ένα οικονομικό πρόγραμμα (buisness plan) συμμετοχής των εργαζομένων στο κεφάλαιο είναι ένας τρόπος απόκτησης κεφαλαίου, που χρησιμοποιεί την πιστοληπτική ικανότητα μιας επιχείρησης τόσο για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης της ή της διάσωσής της, όσο και για την απόκτηση μετοχών από τους φυσικούς μετόχους, δηλαδή τους εργαζόμενους σε αυτή. Οι εργαζόμενοι εξοφλούν την αξία των μετοχών που απέκτησαν μέσω των μερισμάτων των μετοχών τους και όχι με την αμοιβή της εργασίας τους, όπως γίνεται στη συμβατική οικονομία. Η επιχείρηση ταυτόχρονα, μέσω ενός καινοτόμου και σύγχρονου φορολογικού συστήματος, κερδίζει φορολογικές απαλλαγές και χρηματοπιστωτικά κίνητρα για την ανάπτυξη, διάσωση ή και επέκτασή της.

Η επιχείρηση εγγυάται την αποπληρωμή του δανείου στο δανειστή (τράπεζα ή άλλο πιστωτικό οργανισμό). Σε μια τέτοια περίπτωση το δάνειο δεν δίνεται απευθείας στην επιχείρηση, αλλά στο συμβούλιο όπου συμμετέχουν οι εργαζόμενοι του προγράμματος συμμετοχής των εργαζομένων στο κεφάλαιο, που έχει τις προβλεπόμενες από το νόμο φορολογικές απαλλαγές. Εγγυήτρια βεβαίως παραμένει η επιχείρηση, δίχως να υπάρχει καμία απολύτως επιβάρυνση στους εργαζόμενους και στους συμμετέχοντες στο συμβούλιο του προγράμματος.

Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να διοικείται μέσα από ένα συμβούλιο 5-7μελών στο οποίο συμμετέχουν και οι εκπρόσωποι των εργαζομένων ή και αποκλειστικά οι εργαζόμενοι στην περίπτωση διάσωσης της εταιρείας. Το συμβούλιο αποδέχεται την οφειλή και μπορεί να καταθέσει στον δανειστή, σαν εγγύηση, τις μετοχές που αποκτήθηκαν με το δάνειο (μέσω σύμβασης ενεχύρου).

Οι μετοχές θα επιστρέφονται σταδιακά με την πληρωμή των δόσεων εξόφλησης του δανείου και θα κατανέμονται στο λογαριασμό κάθε μετόχου – εργαζομένου του προγράμματος. Επίσης οι εργαζόμενοι θ’ αγοράζουν τις μετοχές της επιχείρησης, με τις σταθερές τιμές που αγοράστηκαν από το πρόγραμμα, χωρίς πρόσθετες επιβαρύνσεις (προμήθειες). Οι εργαζόμενοι θα διατηρούν τις μετοχές τους εφόσον το επιθυμούν και μετά την αποχώρηση τους από την επιχείρηση και έτσι συνεχίζουν να συμμετέχουν στο κεφάλαιο. Θα έχουν δε τη δυνατότητα να αποσύρουν από το πρόγραμμα την υπεραξία των μετοχών τους κατά τη συνταξιοδότηση ή την αποχώρηση τους από την επιχείρηση. Η πληρωμή των μερισμάτων στους εργαζόμενους θα γίνεται από τα αφορολόγητα κέρδη που αναλογούν στους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα και έτσι επεκτείνονται οι φορολογικές απαλλαγές τους πέραν του μισθού. Η πληρωμή φόρου εισοδημάτων των εργαζομένων, που αναλογεί στα κέρδη από τις μετοχές τους, αναστέλλεται κατά την περίοδο αποπληρωμής του δανείου.

Η Τράπεζα ή άλλος χρηματοδοτικός οργανισμός θ’ απαλλάσσεται μέρους της φορολογίας (μέχρι και 50%) που αναλογεί στους τόκους του δανείου, ώστε να διευκολύνεται η χρηματοδότηση τέτοιων προγραμμάτων. Ο δανειστής είναι πλήρως εξασφαλισμένος, τόσο από τις πληρωμές της επιχείρησης στο πρόγραμμα (που απαλλάσσονται από τους φόρους), όσο και από το γεγονός ότι εξοφλείται από τα κέρδη της εταιρείας.

Τα εργατικά συνδικάτα είναι εκείνα που με επιτυχία μπορούν να τεθούν επικεφαλής του εκδημοκρατισμού και της μεταβίβασης της οικονομικής δύναμης. Γι’ αυτό θα πρέπει να επανεξετάσουν τη θέση, ότι η εργασία είναι ο μόνος τρόπος για να συμμετάσχει κάποιος στην παραγωγή και να κερδίσει το εισόδημα του.

Τα εργατικά συνδικάτα, παράλληλα με τη θεσμική διεκδίκηση για μεγαλύτερες πληρωμές και πρόσθετες παροχές, αυξήσεις που πολλές φορές εξανεμίζονται  από τις αυξήσεις των τιμών, τους άμεσους και έμμεσους φόρους και τα κρατικά ελλείμματα, θα πρέπει να επανακαθορίσουν το διεκδικητικό τους πλαίσιο και να  επιδιώξουν την αναδιανομή του εισοδήματος μέσω των κερδών των μελών τους, από τη συμμετοχή στο κεφάλαιο των επιχειρήσεων και από την επιστροφή φόρων, ως κινήτρων για συμμετοχή των εργαζομένων στο κεφάλαιο της επιχείρησης.

3.1 Πλεονεκτήματα της οικονομικής συμμετοχής των εργαζομένων (ΣΕ) για τις επιχειρήσεις

I. Όσον αφορά τη στρατηγική αυτή, η εφαρμογή της ΣΕ μπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις και ιδίως τις ΜΜΕ να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους αυξάνοντας την ταυτοποίηση με την εταιρία και την αφοσίωση των ειδικευμένων εργαζομένων τους σε καλές αλλά και σε δύσκολες περιόδους. Η ΣΕ παρέχει με τον τρόπο αυτόν βιώσιμη ασφάλεια για το μέλλον.

II. Μέρος των κερδών της επιχείρησης διανέμεται επί τόπου στους εργαζομένους, γεγονός που συνεισφέρει στην αύξηση της περιφερειακής αγοραστικής δύναμης.

III. Η ΣΕ είναι δυνατόν να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δημογραφικών μεταβολών διότι προσφέρει ελκυστικότερο τόπο εργασίας και διαβίωσης στους περιζήτητους εξειδικευμένους υπαλλήλους. Αυτό συμβάλλει στην προσέλκυση εξειδικευμένου προσωπικού στο εργατικό δυναμικό.

IV. Η αύξηση της υποκίνησης των εργαζομένων μέσω της ΣΕ συνεισφέρει και στην αύξηση της παραγωγικότητας της επιχείρησης καθώς και στη βελτίωση της ποιότητας της εταιρικής διακυβέρνησης.

V. Η ΣΕ, είτε είναι διαμορφωμένη ως ξένο είτε ως ίδιο κεφάλαιο, μπορεί να αυξήσει την απόδοση ιδίων κεφαλαίων ή τον λόγο κεφαλαιακής επάρκειας μιας επιχείρησης. Αυτό μπορεί να διευκολύνει την προσέλκυση ξένου κεφαλαίου, καθώς και να βελτιώσει την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της επιχείρησης.

VI. Η εφαρμογή της ΣΕ κατά την μεταβίβαση της επιχείρησης, μέσω της ολικής ή μερικής μεταβίβασης της εταιρίας στους εργαζομένους της, μπορεί να αποτελέσει κατάλληλο μέσο εξασφάλισης της συνέχισης λειτουργίας των επιχειρήσεων, των ΜΜΕ και των οικογενειακών επιχειρήσεων.

3.2 Πλεονεκτήματα της οικονομικής συμμετοχής για τους εργαζόμενους

I. Μέσω της ΣΕ οι εργαζόμενοι μπορούν οικειοθελώς να απολαύουν πρόσθετου εισοδήματος πέραν αυτού που αποκομίζουν από την εργασία και/ή που έχει συμφωνηθεί στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι σε μια τέτοια περίπτωση, ο θεσμός των συλλογικών διαπραγματεύσεων όχι μόνο δεν αποδυναμώνεται, αλλά ενισχύεται, καθώς οι εργαζόμενοι έχουν τη μέγιστη δυνατή πληροφόρηση για την πορεία των οικονομικών της επιχείρησης.

II. Έτσι δίδεται στους εργαζόμενους η δυνατότητα για ευκολότερη και μακροπρόθεσμη επένδυση και αυτό μπορεί να συμβάλει στην εξασφάλιση πρόσθετων πόρων για τη μετά την συνταξιοδότηση ζωή τους.

III. Οι εργαζόμενοι που έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στην επιχείρηση αισθάνονται ότι, λόγω της συνεισφοράς τους στα κέρδη της εταιρίας, εισακούονται περισσότερο. Αισθάνονται μεγαλύτερη αναγνώριση.

IV. Η ΣΕ τους προσφέρει τη δυνατότητα να αυξήσουν την αυτονομία τους στον χώρο εργασίας και να συμβάλουν στη χάραξη της στρατηγικής της επιχείρησης για το μέλλον. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη εξασφάλιση της θέσης εργασίας τους.

V. Ως πρόσθετο στοιχείο, πέραν του σταθερού εισοδήματος, η ΣΕ βελτιώνει την οικονομική κατάσταση και αποτελεί στήριγμα σε περιπτώσεις κρίσης ή ασταθούς επαγγελματικής σταδιοδρομίας.

VI. Δεδομένου ότι η αγορά εργασίας γίνεται ολοένα και πιο ευρωπαϊκή, θα ήταν λογικό να μπορούν οι μορφές ΣΕ ενός κράτους να αναγνωρισθούν και να μεταφερθούν, σε περίπτωση μεταφοράς της επαγγελματικής δραστηριότητας, σε άλλο κράτος.

VII. Σε περιπτώσεις αναδιάρθρωσης ή κρίσης που διαπιστώνονται και αντιμετωπίζονται από τους κοινωνικούς εταίρους, οι εργαζόμενοι διατηρούν την εργασία τους και τον μισθό τους, υποστηρίζοντας - προσωρινά – την επιχείρηση στην οποία απασχολούνται, προκειμένου να εξασφαλίσουν την θέση εργασίας τους.

Παράλληλα με την συμμετοχή διασφαλίζουν:

• Τη συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη καίριων για την επιχείρηση αποφάσεων, όπως εξαγορές, συγχωνεύσεις κλπ.

• Την προστασία των δικαιωμάτων και των θέσεων εργασίας, μέσω της συμμετοχής τους στο κεφάλαιο και στα εφαρμοζόμενα προγράμματα εκσυγχρονισμού, εξυγίανσης ή ακόμα και εφαρμογής των νέων τεχνολογικών μεθόδων παραγωγής και αυτοματισμού.

• Την αποφυγή της παραδοσιακής σύγκρουσης εφόσον και οι δύο πλευρές συμμετέχουν στη διοίκηση και από κοινού αποφασίζουν για το κοινό συμφέρον και όφελος.

 

Τα κίνητρα που δόθηκαν τα τελευταία χρόνια μέσω αναπτυξιακών νόμων με σκοπό να οδηγήσουν την ελληνική οικονομία στην ανάκαμψη, δυστυχώς δεν εξασφαλίσουν την ευημερία στους πολίτες της χώρας μας και είναι μέρος μιας  παραδοσιακής μονοδιάστατης οικονομίας, που κάθε άλλο παρά προοπτική για τη χώρα μπορούν να δώσουν.

Η τεχνολογική και οικονομική πρόοδος έδωσε σήμερα στον άνθρωπο μια μοναδική ευκαιρία: να κάνει πράξη το όραμα του Αριστοτέλη, για μια κοινωνία ευημερίας και ανάπτυξης «όπου τη θέση των σκλάβων θα καταλάβουν οι μηχανές» και τις θέσεις των αρχόντων οι άνθρωποι.